Konferencja na III Spotkaniu Międzynarodowym Świeckich Saletynów w La Salette 4 pażdziernika 2022 Nuncia Boccia z Rodziny Leonardo Murialdo.

Ogólne wytyczne do sporządzenia KARTY IDENTYFIKACJI

W ciągu ostatnich kilku lat słyszeliśmy od Was o potrzebie opracowania lub aktualizacji Karty Tożsamości Rodziny Charyzmatycznej. Pytaliście nas o kryteria, elementy, grupy, które się na to składają, kroki..., które należy wziąć pod uwagę, aby rozpocząć realizację tego procesu w waszych Rodzinach Charyzmatycznych.

Dzisiaj chcemy podzielić się z wami pewnymi wskazówkami, które są zgodne z założeniami ćwiczenia przeprowadzonego kilka razy i, zgodnie z różnymi doświadczeniami, które mamy między sobą i z komisją, z którą wielokrotnie rozmawialiśmy, aby nie proponować zarysu jednej Rodziny Charyzmatycznej, ale dać miejsce wszystkim Rodzinom Charyzmatycznym. Bo wiemy, że dla jednych będzie to moment aktualizacji, a dla innych zaproszenie do rozpoczęcia przemyśleń i konkretyzacji Karty Tożsamości.

Pierwsze pytanie, jakie sobie zadajemy, brzmi: dlaczego Karta Tożsamości (KT) jest niezbędna, co nam dodatkowo oferuje, co gwarantuje w Rodzinie Charyzmatycznej? Kto ma wypracować KT? Czy jest to dodatkowy dokument? Z pewnością pytań będzie znacznie więcej. Jesteśmy pewni, że odpowiedzi znajdziemy w miarę postępów w procesie podejmowania decyzji i sporządzania KT. Będzie to powolny i długotrwały proces refleksji i zbliżenia na wszystkich poziomach, który przyniesie wiele owoców dla Rodziny Charyzmatycznej, takich jak świadomość, że proces ten sam w sobie jest formacyjny i przynosi wzrost dla każdego członka, a w konsekwencji dla całej Rodziny Charyzmatycznej. KT, będzie kartą referencyjną i narzędziem umacniającym poczucie przynależności, ponieważ będzie tam można znaleźć elementy charakterystyczne i założycielskie, które budują jedność w duchu Założyciela/Matki Założycielki, wskazówki do rozeznawania wyborów w odniesieniu do misji apostolskiej, ogólne procesy wspólnej formacji oraz składu i animacji Rodziny Charyzmatycznej. Wszystko to przyczyni się do realizacji charyzmatu, z jego własną tożsamością, i uczyni go widocznym w Kościele i w społeczeństwie.

W tym procesie refleksji, uważamy za stosowne powiedzieć, że każdy aspekt jest pogłębiony, z szerokim horyzontem, aby poruszać się pod wpływem Ducha Świętego, dawcy charyzmatów i aby móc podjąć nowe kroki, w celu, aby ideały i doktryna "nabrały ciała" w życiu, aby lepiej odpowiedzieć na wymagania dnia dzisiejszego. Papież Franciszek w tym względzie nieustannie zaprasza nas do wyjścia poza granice Kościoła, Zgromadzenia, Grupy..., do poszerzenia spojrzenia w kierunku najbardziej potrzebujących, do bycia posłanym. Stąd pilna potrzeba zwrócenia uwagi na to, że Rodzina Charyzmatyczna potrzebuje uzupełnienia światła, aby wzrastała kultura wychodzenia z domu i jakość relacji, ponieważ "jest to chrześcijański sposób promowania dobra wspólnego i radości życia". Z tego zaproszenia czerpiemy możliwość postawienia sobie pytania: "Jaki obraz Kościoła mamy w naszej Rodzinie? Czy odpowiada nauczaniu Kościoła, czy : Kościół to Lud Boży? Czy możemy powiedzieć, że czujemy się i żyjemy w Kościele, tak jak przedstawia go papież Franciszek? "Kościół 'wychodzący' to Kościół z otwartymi drzwiami. Wyjście ku innym, by dotrzeć do ludzkich peryferii". Rodzina Charyzmatyczna jest "darem dla Kościoła, która rodzi się z Kościoła, wzrasta w Kościele i cała jest ukierunkowana na Kościół". "Pozwalamy żeby potrzeby ludzi stawiały nam pytania albo pozostajemy zamknięci w sobie, w naszych wspólnotach, które wielokrotnie są dla nas wspólnotami wygody".

Kultura wychodzenia na zewnątrz jest celem, który staje się wyzwaniem dla Rodziny Charyzmatycznej, która będzie mogła mu sprostać tylko wtedy, gdy wzmocni jakościowe relacje braterskie i solidarnościowe w sobie, pomiędzy i z innymi członkami Kościoła, gdy zbuduje sieć z innymi charyzmatami, ponieważ żadne powołanie nie jest wystarczające samo w sobie, i to nie tylko z punktu widzenia jakiegoś działania, ale także z punktu widzenia bycia konkretnym słowem, które opowiada o wielkości miłosiernej tajemnicy Boga. Aby stworzyć tę synergię w Rodzinie Charyzmatycznej, konieczne jest przejście od "ja" do "my", od autoreferencyjności do wzajemności, która wzbogaca i wzmacnia różnorodność grup skupionych wokół charyzmatu, wymaga, krótko mówiąc, nawrócenia pastoralnego, aby być proroczym świadkiem w naszych czasach.

Postaramy się wskazać pewne elementy, których nie może zabraknąć w Karcie Tożsamości i które, jak już powiedzieliśmy, są fundamentalne w nakreśleniu obrazu Rodziny Charyzmatycznej: tożsamość, powołanie, misja i formacja. Elementy te ściśle się ze sobą przenikają, choć na potrzeby tej pracy postaramy się je rozróżnić, aby uwypuklić te aspekty, w których rozpoznają się wszystkie Grupy, umożliwiając wymianę doświadczeń, współpracę i widoczność Rodziny Charyzmatycznej.

Elementy, które mogą być zarysem, poprzez który każda Rodzina pyta i słucha siebie nawzajem (różne tożsamości, ale równa godność), aby wspólnie rozpocząć proces sporządzania Karty Tożsamości własnej Rodziny.

1. Tożsamość rodziny charyzmatycznej. KIM JESTEŚMY

Tożsamość charyzmatyczna musi odpowiadać bytowi i działaniu Rodziny (sposób życia we wspólnocie, dbałość o relacje między poszczególnymi elementami, modlitwa, misja muszą świadczyć o charyzmacie). Trzeba się spotkać razem, ramię w ramię na modlitwie, we wzajemnym słuchaniu, w poznaniu, które sprawia, że Rodzina nabiera kształtu w świetle wspólnego daru. To sama Rodzina Charyzmatyczna musi zadać sobie pytanie w świetle własnego charyzmatu, własnej natury, własnej przeszłości, jaka jest dziś tożsamość między byciem a działaniem. Charyzmat, z którym spotkaliśmy się w naszym życiu, pomógł każdemu z nas rozeznać ślady Bożej Miłości i odczytać Jego plan Miłości dla nas w naszych poszukiwaniach powołaniowych.

W tej części chcemy zwrócić uwagę na niektóre z tych charakterystycznych cech oblicza Rodziny Charyzmatycznej, które czynią ją specyficzną, wyjątkową i pozostającą w dialogu z innymi Rodzinami w Kościele. W szczególności:

- pochodzenie charyzmatyczne

- jedność w różnorodności,

- fundamenty wspólnego doświadczenia duchowego i apostolskiego,

- centrum jedności Rodziny.

Możemy od razu powiedzieć, że pierwszą cechą identyfikującą całą rodzinę jest jej charyzmatyczne pochodzenie, a jest ono wspólne dla wszystkich jej części, ponieważ jest szczególnym darem, jaki Duch Święty daje Założycielowi/Założycielce i jest przez nich wcielany w ich własne bardzo szczególne integralne naśladowanie Ewangelii Jezusa. Wszyscy założyciele i założycielki mówili nam, że dając życie swojemu dziełu, byli poruszeni przez Ducha Świętego, czyli mieli doświadczenie duchowe.

To charyzmatyczne pochodzenie moglibyśmy określić jako nazwisko Rodziny (np. salezjanin, dominikanin, murialdysta, trynitarz, guanellianin, karmelita, pallotyn, franciszkanin, oblat, kombonianin, jezuita, itd.) Jest to tak, jakby doświadczenie Ducha, którym żył Założyciel lub Założycielka, obejmowało wszystko i utożsamiało się z każdym aspektem jego lub jej człowieczeństwa, nawet z nazwiskiem.

Dlatego tak ważny jest powrót do źródeł charyzmatu, ponowne odczytanie jego historii, ponowne przyjęcie jego duchowego DNA.

Następnie to nazwisko zostało przekazane synom i córkom, czyli tym, którzy kontynuowali i kontynuują to samo doświadczenie duchowe w czasie, w różnych stanach i warunkach życia, aby wzbogacić swoimi specyficznymi imionami nieskończone możliwości służby i misji, jakie charyzmat ma w Kościele i w świecie.

"Sam 'charyzmat założycieli' (ET 11) ujawnia się jako doświadczenie Ducha przekazane ich uczniom, aby było przez nich przeżywane, pielęgnowane, pogłębiane i stale rozwijane w harmonii ze stale rosnącym ciałem Chrystusa". (Mutuae Relationes, 11)

Drugą cechą, na którą należy zwrócić uwagę, aby nadać twarz tożsamości Rodziny, jest wtedy właśnie jedność w różnorodności. To, co św. Paweł wskazuje na różnorodność darów w jedności Ducha, jest bardzo aktualne w odniesieniu do różnorodności form i sposobów przeżywania charyzmatu Założyciela/Założycielki.

"Są zatem różne charyzmaty, ale jeden jest Duch Święty; są różne posługi, ale jeden jest Pan; są różne działania, ale jeden jest Bóg, który działa wszystko we wszystkich". (1 Kor 12:4-6).

Aby uchwycić trzeci rys oblicza Rodziny, czyli jakie są fundamenty wspólnego doświadczenia duchowego i apostolskiego, bardzo często pomaga nam spojrzenie na historię rozwoju charyzmatu, ponieważ uświadamiamy sobie, że ukierunkowanie na konkretną pilną potrzebę Kościoła lub ludzkości zdeterminowało organizację doświadczenia duchowego i apostolskiego Rodziny w bardzo precyzyjny styl życia: na przykład sposób modlitwy, szczególny i konkretny styl życia duchowego, formacja, typ relacji ze społeczeństwem, forma wspólnotowa.

Dar, którym Duch Święty obdarzył założyciela/założycielkę, jest darem nie tylko dla rodziny zrodzonej wokół niego, ale jest dziedzictwem życia Kościoła na zawsze, a Rodzina, która powstała z tego daru, ma w sobie zdolność do adaptacji i wzrostu wraz ze wzrostem Kościoła. W tym możemy rozpoznać czwarty rys komunii w Kościele. "Charyzmat rodziny zakonnej nie jest zamkniętym dziedzictwem, którego należy strzec, ale raczej jest "zintegrowanym obliczem" w ciele Kościoła, zwróconym ku centrum, którym jest Chrystus. W pewnym sensie rodzina zakonna jest rodziną o tyle, o ile jest włączona w wielką rodzinę świętego i wiernego Ludu Bożego" (Synod Biskupów, XVI Kongregacja Generalna, 13 października 1994).

Być w Kościele i dla Kościoła oznacza, że rodzina charyzmatyczna, zgodnie z własną oryginalnością życia ewangelicznego, idzie z Kościołem.

Czym jest ta droga dzisiaj?

"To jest właśnie droga synodalności, której Bóg oczekuje od Kościoła trzeciego tysiąclecia. To, czego Pan od nas żąda, w pewnym sensie zawiera się już w całości w słowie "synod". Chodzenie razem". (Upamiętnienie 50. rocznicy ustanowienia Synodu Biskupów, 17 października 2015 r.).

A przynależność do Rodziny Charyzmatycznej, dla jej różnych elementów, jest już chodzeniem razem, jest już sposobem bycia Kościołem synodalnym.

Jak możemy w Rodzinie Charyzmatycznej zawsze wydobywać wspólną drogę, harmonię między wieloma częściami, wieloma grupami, różnymi powołaniami i strukturami, różnymi działaniami i projektami apostolskimi? Aby to wszystko zharmonizować, potrzebny jest ośrodek żywotny, który uświadamia sobie odniesienie do założyciela/założycielki, do wspólnego ducha, do tej samej misji i który jest ośrodkiem jedności Rodziny, zwołuje ją i gwarantuje jej jedność. To istotne centrum jedności wszystkich elementów składowych uwidacznia się w formie organizacyjnej i strukturalnej, którą każda Rodzina Charyzmatyczna przyjmuje jako najbardziej odpowiadającą jej tożsamości charyzmatycznej: przewodniczący, rada koordynacyjna, następca założyciela/założycielki. Wszystko zawsze prowadzi do przeżycia jako służba jedności.

2. Duchowość rodziny charyzmatycznej. "POWOŁANIE" JAK ŻYJEMY TO KIM JESTEŚMY

Dar charyzmatu Założyciela/Założycielki musi pozostać punktem odniesienia i parametrem, do którego należy się odwoływać, aby zweryfikować, na ile nasze dzisiejsze działania są wierne wezwaniu do miłości, które Bóg skierował do nas poprzez charyzmat dany Kościołowi. Tożsamość tego daru musi pozostać wierna nawet wtedy, gdy teraźniejszość prosi nas o inną odpowiedź na różne potrzeby.

Istotne staje się określenie elementów założycielskich duchowości, które charakteryzują charyzmat:

1.            Co należy rozumieć przez duchowość?

2.            Jakie są cechy charakterystyczne?

Wystarczy sięgnąć do Konstytucji dogmatycznej Soboru Watykańskiego II, dokumentu Lumen Gentium, aby odkryć, że ta droga nie jest nowa. Poprzez charyzmat utrzymywany przy życiu i pielęgnowany, Duch Święty sprawia, że Kościół odmładza się, a wraz z nim wszystkie osoby, relacje i miejsca, które zgadzają się Go przyjąć: "Duch wprowadza Kościół w pełnię prawdy (por. J 16, 13), jednoczy go w komunii i posłudze, wyposaża i kieruje nim za pomocą różnych darów hierarchicznych i charyzmatycznych, upiększa go swoimi owocami (por. Ef 4, 11-12; 1 Kor 12, 4; Ga 5, 22). Mocą Ewangelii odmładza ją, nieustannie odnawia i prowadzi do doskonałego zjednoczenia z Oblubieńcem".

W tej drodze fundamentalne staje się przedstawienie doświadczenia mistycznego Założyciela, które jest sercem charyzmatu; określenie stylu bycia i działania Rodziny Charyzmatycznej.

Pierwszym celem, jak już podkreśliliśmy w punkcie pierwszym, jest spojrzenie na przeszłość z wdzięcznością. Każdy z naszych Instytutów wywodzi się z bogatej historii charyzmatycznej. U jej źródeł leży działanie Boga, który w swoim Duchu powołuje niektórych ludzi do ścisłego naśladowania Chrystusa, do przekładania Ewangelii na konkretną formę życia, do odczytywania znaków czasu oczami wiary, do twórczego odpowiadania na potrzeby Kościoła.

Z charyzmatu emanuje duchowość, dająca nową wizję rzeczywistości, z umiejętnością odczytywania jej nie tylko w tym, co widać, ale i w tym, co niewidzialne. Ta duchowość jednoczy cały byt, nadając mu duszę, centrum i motywację. Można powiedzieć, że tu leży serce Rodziny Charyzmatycznej.

Nowa wizja, czyli nowy sposób patrzenia na rzeczywistość, która nas otacza i na ludzi, których spotykamy, staje się stylem, który tłumaczony jest miłosierdziem: "Wierzę, że jest to czas miłosierdzia" - mówi Franciszek, powtarzając to, co powiedział 28 lipca 2013 roku, zaledwie kilka miesięcy przed rozpoczęciem pontyfikatu, podczas podróży powrotnej z Rio de Janeiro. "Powiedziałem wtedy, i jestem o tym coraz bardziej przekonany, że to jest kairós, nasz wiek jest kairós miłosierdzia, czas stosowny".

Duchowość jest charakterystyczna, gdy staje się inspirującym i ożywiającym centrum życia komunii w i dla misji Rodziny Charyzmatycznej. Jest to komunia, która w istocie nie rodzi się z ludzkich planów, ani nie jest organizacją, choćby najdoskonalszą, ale jest wzbudzana przez Ducha w sercu Założyciela.

Charyzmat prosi nas, abyśmy byli prawdziwymi świadkami tej Miłości. Dzielenie się charyzmatem oznacza "życie razem" - ze sobą wspólne doświadczenie, wspólną inspirację, która sprawia, że uznajemy się nawzajem za braci w różnorodności, która przynosi komunię w różnych stylach życia, w pracy.

W świetle tego, co zostało właśnie powiedziane, jesteśmy zaproszeni do postawienia sobie wspólnie pytania, jaka konkretna cecha inspiruje duchowość naszej własnej Rodziny.

3.            Misja Rodziny Charyzmatycznej. Jak wyrażamy ten dar tożsamości i powołania w misji?

Uczestnictwo - współpraca w Królestwie Bożym

W tej części ważne jest:

- rozróżnić dziedziny, w których Rodzina działa apostolsko (promocja ludzka, zdrowie, edukacja, ewangelizacja, nowe niewolnictwo...)

- przedstawić podstawowe wybory, w zaangażowaniu misyjnym i apostolskim, aby odpowiedzieć na drogę odnowy Kościoła i świata, w komunii ze wszystkimi siłami, które go tworzą i wśród nich, oraz z innymi rodzinami charyzmatycznymi.

- Określenie granic dla misji w dzisiejszych nowych kontekstach....

Charyzmaty "nie są zamkniętym dziedzictwem przekazanym grupie na przechowanie; są raczej darami Ducha, włączonymi w ciało kościelne, przyciągniętymi do centrum, którym jest Chrystus".

Papież Franciszek daje nam klucz do określenia podstaw misji i jej obszarów. W misji realizuje się bogactwo charyzmatu z jego wieloma niuansami, w różnych sposobach przeżywania życia chrześcijańskiego i doprowadzania do dojrzałości komunii między różnymi powołaniami. Misja o różnych twarzach (konsekrowanych, świeckich), które łączą projekt życia ewangelicznego, z własnym stylem życia, według charyzmatu i duchowości Założyciela/Założycielki.

Podkreśla się, że misja jest zawsze w służbie Kościoła i świata. Podkreśla się znaczenie komunii w misji i zabezpieczenie autonomii każdej grupy. Ta komunia nie oznacza fuzji, ale uświadomienie sobie własnej tożsamości, aby otworzyć się na wzajemność i szukać razem, z odwagą i radością, nowych peryferii, które potrzebują światła Ewangelii.

Komunia w misji i dla misji nie narusza, ale raczej wyjaśnia i umacnia autonomię i oryginalność każdej Grupy Rodzinnej: autonomię we wszystkich dziedzinach. Nie chodzi o narzucanie wszystkim jednolitości interwencji operacyjnej; prowadziłoby to do niwelowania różnic, rodząc zamęt i niepewność w pracy apostolskiej. Chodzi raczej o to, by zharmonizować swoją interwencję w ramach wspólnego projekt

Należy zatem uznać i promować oryginalność każdej grupy w komunii. Ważne jest, aby wiedzieć, że komunia w autonomii zaprasza do bycia współodpowiedzialnym w misji, ale nie oznacza koniecznie współodpowiedzialności w każdej indywidualnej inicjatywie lub na każdym konkretnym terytorium.

4.            Wspólna formacja

Aby wspólna formacja była przeżywana jako relacja w Rodzinie, powinna być

- drogą przebytą wspólnie przez osoby konsekrowane i świeckie, gdzie jedni nie są przed drugimi, ale obok siebie

- podróżą przeżywaną we wzajemności i wspólnej współodpowiedzialności

- edukacją serca.

Droga dzielenia się charyzmatem nie jest wymyślona, nie może być jednodniowym wydarzeniem, ale jest owocem wspólnej drogi formacyjnej, która widzi nas wszystkich, osoby konsekrowane i świeckie razem na tym samym poziomie w formacji wzajemnej, która sprawia, że znajdujemy wspólną formę, nową od naszej własnej, którą jest Rodzina. Formacja, która będzie musiała zakwestionować również formację początkową osób konsekrowanych, a także formację, o której dotychczas myślano w odniesieniu do świeckich współpracowników czy pracowników.

Formacja wspólna nie może być dłużej rozumiana jako instrukcja lub przekazywanie gotowego produktu wymyślonego przez osoby konsekrowane i zaproponowanego świeckim, ale powinna stać się pomocą dla wszystkich elementów (konsekrowanych i świeckich) w znalezieniu przesłanek, odniesień, tak aby życie każdego z nich stało się miejscem, w którym mieszkają najgłębsze wymiary i konkretyzują się wybory zgodne z powołaniem.

Współodpowiedzialność w formacji jest celem trudnym do osiągnięcia, ale jest krokiem koniecznym i stanowi dziś prawdziwy znak proroctwa. Sam papież Franciszek zaprosił nas, nas wszystkich, do troszczenia się o rozpoczęcie procesów, a nie o posiadanie przestrzeni, do wyjścia z naszego bezpieczeństwa i nie wycofywania się w bezpieczną lub uspokajającą przeszłość.

Formacja jest koniecznością, jak pisze papież Franciszek: Aby to wszystko osiągnąć, potrzebna jest dobra formacja, która pomoże "dać powód nadziei" obecnej w nas i sprawi, że wszyscy będą mieli udział w radości z tego, że znaleźli dziś Zmartwychwstałego.

Czuje się też, że w końcu formacja musi dotknąć ludzkich serc. Całość osoby (serce, umysł i ręce) ma swój fundament w sercu. Serce w sensie biblijnym przywołuje najbardziej intymne i najświętsze miejsce osoby, od którego wszystko się zaczyna, w którym wszystko znajduje swoje centrum, do którego dociera także Bóg. Serce najbardziej natychmiast wywołuje uczucia. Edukacja, która chce dotknąć serca, wie, że coś decydującego dzieje się na poziomie afektywnym, nie lekceważąc wiedzy (postrzeganie ważnych wartości życia, wiedza kulturalna i zawodowa, świadomość znaczenia wiary dla życia itd.) i nie zapominając o trosce o praktykę (dobre nawyki, poprawne i właściwe zachowanie w odniesieniu do realizowanych celów i inspirujących je wartości, praktyka liturgiczna itd.) Formacja, która w sposób konkretny mówi o charyzmacie żywym i podtrzymywanym poprzez wspólnie przygotowywane spotkania modlitewne, przeżywane ćwiczenia duchowe gwarantujące styl dostosowany do różnych tożsamości, szkoły formacji, w których osoby konsekrowane i świeckie znajdują się razem, obok siebie, chcąc się wzajemnie formować. Formacja konkretna, która stara się zestroić z sercem, wie, że na poziomie znaczenia serce wyprzedza poziom poznawczy i praktyczny, nie wykluczając ich, ale je ukierunkowując.

5. Skład Rodziny Charyzmatycznej. SYSTEM KOPERNIKAŃSKI

Jedną z wartości Karty Tożsamości jest ustalenie podstawowych elementów, z którymi Rodzina się identyfikuje i w których różne rzeczywistości mające być częścią tej samej Rodziny są wezwane do wzajemnego oddziaływania.

Na tej drodze ważne jest również

- Nazwać (określić) jakie grupy istnieją

- określić jakie są relacje w rodzinie

- opisać rolę tych, którzy reprezentują całą Rodzinę Charyzmatyczną.

Rozwijając te aspekty, uświadamiamy sobie, że to doświadczenie wiary i komunii oświetla nowy sposób rozumienia i przeżywania więzi między grupami tworzącymi Rodzinę Charyzmatyczną. Rzeczywiście, metafora systemu kopernikańskiego staje się coraz bardziej konkretna i oczekiwana. W centrum Rodziny Charyzmatycznej musimy umieścić charyzmat - będący wspólną tożsamością wszystkich jej elementów - wokół którego obracają się różne powołania i grupy/instytuty.

Umieszczając charyzmat w centrum Rodziny, każda część uznaje pozostałe we wzajemności darów i powołań, w dawaniu siebie nawzajem, bez wyższości czy niższości, ale w komunii w służbie jednej misji.

"To właśnie w komunii (...) charyzmat ujawnia się w sposób autentyczny i tajemniczo owocny. (...) Różnorodność, wielość, wielość, a jednocześnie jedność" (Evangelii Gaudium, 130-131).

Waga tej drogi nie może stać się ciężarem. Wdrożenie tej drogi nie może wydawać się niemożliwe, dlatego nie możemy z góry ogłosić się pokonanymi. Jedną z najpoważniejszych pokus, które tłumią zapał i śmiałość, jest poczucie porażki, które zmienia nas w niezadowolonych pesymistów o smutnych twarzach. Mówi papież Franciszek. Nikt nie może podjąć się walki, jeśli wcześniej nie zaufa w pełni triumfowi. Ten, kto zaczyna bez pewności siebie, przegrał połowę bitwy z góry i zakopuje swoje talenty. Nawet z bolesną świadomością własnych słabości trzeba iść naprzód, nie poddając się, i pamiętać o tym, co Pan powiedział do św. Pawła: "Wystarczy ci mojej łaski, bo w słabości objawia się w pełni siła" (2 Kor 12, 9). )